-ευς

το ονοματικό επίθημα -εύς είναι χαρακτηριστικό τής Ελληνικής, εφόσον δεν απαντά σε άλλες ΙΕ γλώσσες και εμφανίζει σημαντική παραγωγική δύναμη (περίπου 500 ονόματα σε -ευς). Η ακριβής του προέλευση παραμένει άγνωστη, παρά τις κατά καιρούς προταθείσες υποθέσεις. Οπωσδήποτε η αρχική του μορφή είναι -ēu-, αν ληφθεί υπ' όψιν ο κυπρ. πληθ. -ηFες, και μπορεί να θεωρηθεί παρεκτεταμένη μορφή τών θεμάτων σε -u-. Από μερικούς υποστηρίχθηκε ότι το επίθημα είναι προελληνικής προελεύσεως, γιατί εμφανίζεται σε πολλά κύρια αρχαία ονόματα τα οποία δεν ερμηνεύονται με ΙΕ ετυμολογία (πρβλ. Ατρεύς, Αχιλλεύς, Καπανεύς, Νηλεύς, Οδυσσεύς, Τυδεύς κ.ά.) και παρουσιάζονται με διάφορες μορφές (πρβλ. Ιδομενεύς και Ιδαμενεύς κ.ά.), φαινόμενο συχνό στις δάνειες λέξεις. Εξάλλου με επίθημα -εύς έχουν σχηματιστεί ορισμένα προσηγορικά μεσογειακής πιθ. προελεύσεως (πρβλ. βασιλεύς, βραβεύς, ερμηνεύς κ.ά.). Η άποψη όμως αυτή αμφισβητείται από το γεγονός ότι από τα 24 ομηρικά προσηγορικά σε -εύς μόνο το βασιλεύς είναι δάνεια λέξη, ενώ όλα τα άλλα έχουν ελληνική ετυμολογία (πρβλ. κεραμεύς, οικεύς, φονεύς κ.ά.). Το επίθημα -εύς, το οποίο έπαιξε βασικό ρόλο στον σχηματισμό ονομάτων καθ' όλη τη διάρκεια τής Ελληνικής χαρακτηρίζει ονόματα: α) εθνικά

πρβλ. Δουλιχιεύς, Πειραιεύς, Πλαταιεύς, Φωκεύς κ.ά.

β) ανδρών και ηρώων

πρβλ. Πρωτεύς (< πρώτος) κ.ά. και κυρίως γ) ονόματα που δηλώνουν το πρόσωπο που ενεργεί, δηλ. τον επαγγελματία, τον τεχνίτη, τον έμπορο, το πρόσωπο το επιφορτισμένο με μια κοινωνική λειτουργία ή άλλου είδους δραστηριότητα

πρβλ. αγρεύς, αλιεύς, αμαξεύς, αμφιβολεύς, ανθρακεύς, αροτρεύς, ασπαλιεύς, βαλανεύς, βαφεύς, βυρσεύς, γλυφεύς, ηνιοχεύς, κεραμεύς, κηπεύς, κναφεύς, κουρεύς, λογεύς, μελεδωνεύς, μελισσεύς, μεταβολεύς, μεταλλεύς, νομεύς, ουρεύς, πανδοκεύς, πορθμεύς, πορφυρεύς, πρῳρεύς, σκυτεύς, σπογγεύς, στιβεύς, συγγραφεύς, χαλκεύς. Είναι επομένως προφανές ότι εν πολλοίς είχε τον ίδιο λειτουργικό ρόλο με το -τηρ / -της, πράγμα το οποίο εξηγεί την επίδοση τού επιθήματος -ευς στην Ελληνική και την έλλειψη του στις άλλες ΙΕ γλώσσες. Γιατί σε μια γλώσσα όπως είναι η Αρχαία Ινδική, στην οποία το -tar- παρουσίασε μεγάλη διάδοση, τα επιθήματα σε -u- χρησιμοποιήθηκαν για άλλες λειτουργίες. Με το επίθημα -ευς σχηματίστηκαν επίσης ονόματα υπαλλήλων

πρβλ. αναγραφεύς, γραμματεύς, δεκαδεύς, διανομεύς, εισαγγελεύς, εκλογεύς, επιστολεύς, ιερεύς, καταλογεύς, συμφορεύς κ.ά., ονόματα δηλωτικά συγγένειας

πρβλ. αγχιστεύς, γονεύς, οικεύς, τροφεύς κ.ά. καθώς επίσης και ονόματα που δηλώνουν όργανα

πρβλ. αμολγεύς, αμφορεύς, ιστοβοεύς, οχεύς, σφαγεύς, τομεύς κ.ά. Η μεγάλη σπουδαιότητα τού επιθήματος -εύς στην Ελληνική καταδεικνύεται όχι μόνο από τον σχηματισμό μεγάλου αριθμού παραγώγων ρημάτων σε -εύω (πρβλ. βασιλεύω, κυριεύω, μαγειρεύω, παλεύω κ.ά.), αλλά και από την ύπαρξη τέτοιας μορφής ρημάτων και στην περίπτωση ακόμη που δεν μαρτυρείται ουσ. σε -ευς (πρβλ. αγορεύω*, το οποίο προήλθε από το αγορά χωρίς τη μεσολάβηση τού *αγορεύς). Τέλος το επίθημα -εύς αντικαταστάθηκε στη Νέα Ελληνική από τα -έας, -ιάς (πρβλ. βαφέας-βαφιάς, γραμματέας, γραφέας-γραφιάς, χαλκέας-χαλκιάς κ.ά.).